Tại sao tư duy phản biện lại quan trọng trong cuộc sống?

Tư duy phản biện là một kỹ năng thiết yếu giúp chúng ta phân tích thông tin một cách logic, đánh giá các lựa chọn một cách khách quan và đưa ra quyết định sáng suốt. Trong kỷ nguyên số hiện nay, các thông tin luôn tràn ngập và biến đổi không ngừng, việc sở hữu kỹ năng tư duy phản biện càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.

Vậy tư duy phản biện là gì? Làm cách nào để rèn luyện tư duy phản biện? Hãy cùng Smartcom English tìm hiểu kỹ hơn về tư duy phản biện qua nội dung dưới đây nhé!

Khái niệm tư duy phản biện là gì?

Phản biện là quá trình sử dụng lập luận, chứng cứ và logic để bác bỏ hoặc đối luận với một quan điểm, ý kiến hoặc tuyên bố nào đó. Nó liên quan đến việc cung cấp lý do và bằng chứng để chứng minh rằng một quan điểm nào đó là sai hoặc không hợp lý. Phản biện thường được thực hiện bằng cách sử dụng các luận điểm logic và thông tin thực tế để chứng minh một quan điểm mới, hoặc để bác bỏ hoặc chỉnh sửa một quan điểm hiện tại.

Tư duy phản biện (Critical Thinking) là một quá trình tư duy biện chứng gồm phân tích, đánh giá một thông tin theo góc nhìn khác cho vấn đề đã đặt ra nhằm làm sáng tỏ và khẳng định tính chính xác của vấn đề. Tư duy phản biện không đơn thuần chỉ là sự tiếp nhận và duy trì thông tin một cách thụ động mà thay vào đó là quá trình tìm lập luận phản bác lại một quá trình tư duy khác. 

Tư duy phản biện thường bao gồm việc đặt câu hỏi (Tại sao? Như thế nào? Bằng cách nào?…) để tổng hợp và kiểm tra các thông tin đã quan sát, trải nghiệm hoặc học hỏi được.

Quá trình tư duy phản biện là quá trình mang tính chủ động, tích cực và đa chiều. Thay vì chỉ dựa vào quan điểm cá nhân, tư duy phản biện sử dụng các bằng chứng và lập luận từ nhiều góc độ khác nhau để đánh giá độ tin cậy và chuẩn xác của thông tin.

Vai trò của tư duy phản biện

Kỹ năng thiết yếu trong việc tiếp nhận thông tin

Ngày nay, chúng ta tiếp xúc với vô số thông tin từ nhiều nguồn khác nhau như internet, mạng xã hội, báo chí,… Tuy nhiên, không phải tất cả thông tin đều chính xác và đáng tin cậy. Việc trang bị kỹ năng tư duy phản biện là điều cần thiết. Bởi tư duy một cách khoa học và logic sẽ giúp bạn nhận diện và loại bỏ thông tin sai lệch, cũng như tiếp cận nguồn kiến thức đúng đắn, phù hợp nhất.

Giải quyết vấn đề nhanh chóng

Mỗi người đều phải đối mặt với vô số tình huống và vấn đề trong cuộc sống hàng ngày, từ khác biệt trong quan điểm cá nhân đến những mâu thuẫn trong công việc. Khi có khả năng tư duy phản biện, bạn sẽ có khả năng xác định được vấn đề và bản chất của nó một cách dễ dàng. Từ đó, bạn có thể cân nhắc và đề xuất các giải pháp sao cho phù hợp và tối ưu.

Giao tiếp hiệu quả

Giao tiếp là một hoạt động cơ bản của con người. Chúng ta giao tiếp với nhau thông qua nhiều hình thức như lời nói, hành động hay văn bản. Tư duy phản biện giúp dòng suy nghĩ của bạn được sắp xếp một cách khoa học, logic. Điều này khiến khả năng trình bày ý tưởng và sử dụng ngôn ngữ của bạn được cải thiện. Lời nói của bạn sẽ trở nên hợp lý và thuyết phục hơn.

Tăng khả năng sáng tạo

Khả năng tư duy phản biện có mối liên hệ mật thiết đến sự sáng tạo. Chúng ta thường có xu hướng tiếp nhận thông tin một cách thụ động và tin tưởng vào những gì chúng ta được nghe hoặc đọc. Trái ngược lại, người luôn tích cực đặt câu hỏi phản biện sẽ là người có quan điểm đa chiều và có khả năng sáng tạo cao hơn so với người khác. Họ thường nảy ra những ý tưởng, đề xuất vô cùng mới mẻ và độc đáo.

Tự nhận thức và tự soi chiếu

Tư duy phản biện cũng giúp chúng ta tự soi chiếu lại bản thân mình. Đôi lúc, những điều chúng ta tin tưởng chưa chắc đã chính xác. Vì vậy, tư duy phản biện giúp bạn trở nên khách quan hơn với chính mình. Bạn sẽ hiểu rõ bản thân mình hơn và có thể tập trung phát triển điểm mạnh cũng như khắc phục điểm yếu còn tồn tại.

Các loại tư duy phản biện

Tư duy phản biện tự điều chỉnh

Mỗi người đều có một quan điểm, lập luận riêng khi đối mặt với những vấn đề khác nhau. Tư duy phản biện tự điều chỉnh đề cập đến quá trình tự tranh luận với bản thân, khi chúng ta tự đưa ra, bảo vệ hay phản bác lại ý kiến của chính mình. Những quan điểm đó có thể đúng hoặc sai, nhưng điều quan trọng là chúng ta đã sử dụng logic và lý trí để cân đo đong đếm, đánh giá tính đúng đắn của chúng cho phù hợp với từng tình huống cụ thể. 

Tư duy phản biện ngoại cảnh

Khác biệt với tư duy phản biện tự điều chỉnh diễn ra trong nội tâm mỗi cá nhân, tư duy phản biện ngoại cảnh lại là quá trình trao đổi, tranh luận và phản biện quan điểm giữa các thành viên trong một tập thể. Vì mỗi người là một cá thể riêng biệt nên việc “9 người 10 ý” luôn có thể xảy ra bất cứ lúc nào. Đây sẽ là lúc bạn lắng nghe và tổng hợp ý kiến của người khác, sau đó nêu lên quan điểm, suy nghĩ mà bạn cho là đúng đắn và logic để phản bác lại. Quá trình này không chỉ giúp bạn giải quyết vấn đề một cách khách quan, hiệu quả mà còn là cơ hội để bạn tiếp cận với những góc nhìn mới mẻ, đa chiều. 

Các cấp độ tư duy phản biện

Cấp độ 1: Tư duy thiếu phản biện (The Unreflective Thinker)

Là những người có mức độ tư duy phản biện thấp. Họ thường dựa vào ý kiến của người khác để hành động và suy nghĩ, chưa có khả năng hình thành và trình bày ý kiến cá nhân một cách độc lập. Do đó, họ thường hành động bốc đồng và thiếu khả năng phân tích, đánh giá vấn đề một cách thấu đáo.

Cấp độ 2: The Challenged Thinker

The Challenged Thinker là những người đã bắt đầu nhận thức được tầm quan trọng của tư duy phản biện và đang cố gắng rèn luyện kỹ năng này. Họ có thể nhận ra những thiếu sót của bản thân và mong muốn cải thiện, tuy nhiên vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Điểm yếu của họ là thường ngộ nhận về mức độ sâu sắc của bản thân hay nghĩ mình giỏi hơn những người xung quanh. 

Cấp độ 3: The Beginning Thinker

The Beginning Thinker, là những người đã bắt đầu ý thức được tầm quan trọng của tư duy phản biện và nỗ lực rèn luyện kỹ năng này ở mức độ cơ bản. Họ có thể nhận ra những hạn chế trong suy nghĩ của bản thân và bắt đầu tìm kiếm giải pháp logic để khắc phục. Họ sẽ điều chỉnh dòng chảy suy nghĩ của bản thân bằng phản ứng của chính họ.

Cấp độ 4: The Practical Thinker

The Practical Thinker, hay còn gọi là người tư duy thực tế, là những người đã phát triển tư duy phản biện ở mức độ cao hơn và có khả năng áp dụng nó vào thực tiễn một cách hiệu quả. Họ dễ dàng nhận ra thiếu sót của bản thân và biết cách giải quyết chúng bằng những phương pháp và kế hoạch cụ thể. Họ có thể tranh luận một cách hiệu quả và mang tính xây dựng hơn so với các cấp độ trước.

Cấp độ 5: The Advanced thinker

The Advanced Thinker, hay còn gọi là người tư duy ở mức nâng cao, là những người đã hoàn thiện kỹ năng tư duy phản biện và biến nó thành một thói quen trong cuộc sống hàng ngày. Họ có khả năng suy nghĩ độc lập, sáng suốt và đưa ra những đánh giá khách quan về các vấn đề dựa trên đóng góp của người khác. Họ có khả năng phê bình và tự phê bình hiệu quả, có ý thức cải thiện bản thân để tạo ra một phiên bản toàn diện hơn.

Cấp độ 6: The Master Thinker

The Master Thinker là những người đã đạt đến đỉnh cao của kỹ năng tư duy phản biện. Họ có khả năng kiểm soát hoàn toàn suy nghĩ và thông tin của bản thân, đưa ra những ý kiến ​​chính xác, công bằng và mang tính xây dựng trong mọi tình huống. Tư duy phản biện đã trở thành phản xạ trong ý thức của họ. Tuy nhiên, đây là mức độ khó đạt đến được và có rất ít người đạt đến được cấp độ 6 trên bậc thang tư duy phản biện.

Cách rèn luyện tư duy phản biện

Tranh biện

Tranh biện là cách thức tốt nhất để rèn luyện tư duy phản biện. Trong quá trình tranh biện mỗi đội, mỗi cá nhân sẽ dùng những lập luận, dẫn chứng để bảo vệ quan điểm của mình từ đó rèn luyện tư duy phản biện tốt hơn. Tại Smartcom English không chỉ trình độ học thuật tiếng Anh mà cả các kỹ năng mềm của bạn cũng sẽ được cải thiện và năng cao hơn.

>> Xem thêm: Trại hè tiếng Anh: IELTS – Tranh biện và âm nhạc

Luôn trau dồi kiến thức

Kiến thức là nền tảng quan trọng nhất để phát triển tư duy phản biện. Càng có nhiều kiến thức, bạn càng hiểu rõ hơn về vấn đề được nhắc đến và từ đó đưa ra những quan điểm, đánh giá chính xác hơn. Vậy nên, cách dễ dàng nhất để rèn luyện kỹ năng này là hãy dành nhiều thời gian để đọc sách, báo và tin tức về nhiều chủ đề khác nhau. Bên cạnh đó, bạn cũng có thể tham gia các khóa học và trau dồi kiến thức về lĩnh vực bạn quan tâm.

Tích cực đặt câu hỏi

Đặt câu hỏi là một cách tuyệt vời để kích thích quá trình suy nghĩ và tư duy phản biện. Khi bạn đặt câu hỏi, bạn buộc bản thân phải suy nghĩ cẩn thận về vấn đề và tìm kiếm câu trả lời. Hãy bắt đầu bằng những câu hỏi như “Tại sao?” và phát triển lên thành “Làm cách nào?”, “Như thế nào?”,.. Hãy tự hỏi bản thân, đặt câu hỏi cho người khác và cho cả những nguồn thông tin mà bạn đang sử dụng.

Lắng nghe một cách chủ động

Lắng nghe một cách chủ động cũng là một yếu tố quan trọng không kém trong quá trình rèn luyện tư duy phản biện. Khi bạn lắng nghe, đừng chỉ chờ đợi để phản hồi lại. Hãy tập trung vào những gì người khác đang nói và cố gắng hiểu quan điểm của họ, sau đó phân tích chúng để đưa ra ý kiến đóng góp phù hợp.

Sử dụng sơ đồ tư duy

Sơ đồ tư duy (mindmap) là một công cụ hữu ích để giúp bạn sắp xếp và phân tích thông tin. Khi bạn tạo một sơ đồ mindmap, bạn có thể ghi lại tất cả những ý tưởng của mình một cách trực quan và dễ hiểu. Sau đó, bạn có thể kết nối các ý tưởng này với nhau và xác định những mối quan hệ giữa chúng. Việc hình thành lập luận phản biện sẽ trở nên đa dạng và đơn giản hơn rất nhiều.

Trong bài viết trên, Smartcom English đã chia sẻ tới bạn một cái nhìn tổng quan về khái niệm, vai trò, các cấp độ cũng như cách rèn luyện tư duy phản biện. Một lần nữa, không thể phủ nhận đây chính là một kỹ năng quan trọng có thể giúp bạn thành công trong mọi lĩnh vực của cuộc sống. Bằng cách rèn luyện thường xuyên, bạn sẽ có khả năng tư duy độc lập hơn, sáng tạo hơn và có thể trở thành một phiên bản tốt hơn của chính mình.